Przyroda
mgr Rafał Cmunt
O PRZEDMIOCIE PRZYRODA…
Przyroda to nowy przedmiot realizowany w liceum w drugiej i trzeciej klasie w profilu humanistycznym.
Przyroda jest przedmiotem uzupełniającym, obowiązkowym dla tych uczniów, którzy nie wybiorą żadnego z przedmiotów przyrodniczych, czyli biologii, chemii, fizyki i geografii w zakresie rozszerzonym. Chodzi o to, by uczniowie nie stracili całkowicie kontaktu z ważnymi obszarami wiedzy wybierając rozszerzenia w innych dziedzinach nauki.
Przyroda powinna być moim zdaniem prowadzona interdyscyplinarnie, aby była czymś więcej niż tylko sumą czterech nauk przyrodniczych. Swobodny wybór tematów, zgodnie z zainteresowaniami uczniów, oraz ciekawa forma ich realizacji wydają się być receptą na przyrodę.
Na lekcjach przyrody będziemy się uczyć metodą projektu, która od lat cieszy się dużym powodzeniem w szkołach Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Zapewne dzięki tej metodzie uczniowie tych szkół potrafią sobie świetnie radzić z rozwiązywaniem problemów. Projekt zmusza również nauczyciela do odejścia od encyklopedyzmu w nauczaniu, zachęca również do korelowania i integrowania wiedzy z poszczególnych przedmiotów przyrodniczych. W projekcie zmienia się rola nauczyciela – staje się on organizatorem zajęć i doradcą ucznia, a nie mentorem, którego słucha uczeń.
W projekcie uczniowie kształtują i rozwijają postawę badawczą wobec otaczającego ich świata. Na lekcjach przyrody nauczymy się koleżeńskiej oceny, a także samooceny, terminowości i solidności przygotowania projektów, pracy w zespole i odpowiedzialności za ostateczny wynik, a także aktywności w dążeniu do wiedzy.
TEMATYKA ZAJĘĆ…
Lekcje przyrody rozpoczynają się w klasie drugiej. W pierwszym semestrze zajęć nastawiamy się na poznanie metody projektu, rozeznanie własnych upodobań przyrodniczych, trening pracy w zespole, ocenianie. Wtedy powstają pierwsze projekty, ale też zakwitają różne inne formy aktywności, o których opowiem wraz z upływem czasu.
Tematy projektów obejmuję trzy moduły i w sumie 24 wątki tematyczne, które łączą w jedną, interdyscyplinarną całość wszystkie przedmioty przyrodnicze.
Moduł I: Nauka i świat.
1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata: obserwacja i eksperyment w fizyce, chemii, biologii; teoria powstania i ewolucji Wszechświata.
2. Historia myśli naukowej: poglądy na budowę Wszechświata: Kopernika, Galileusza, Keplera, Newtona; od alchemii do chemii współczesnej; biologia a średniowieczna scholastyka, rozwój teorii ewolucji; powstanie
i rozwój genetyki; od opisu świata do teorii aktualizmu geograficznego.
3. Wielcy rewolucjoniści nauki: Newton i teoria grawitacji; Einstein i teoria względności; Planck i pozostali twórcy teorii kwantów, od Boyle’a do Mendelejewa; Arystoteles i początki biologii; Linneusz i porządek przyrody;
Darwin i wyjaśnianie różnorodności organizmów; odkrywanie i poznawanie kuli ziemskiej; świat – przed i po Kolumbie.
4. Dylematy moralne w nauce: rozwój fizyki a rozwój broni; broń jądrowa a energetyka jądrowa; wynalazek A. Nobla; broń chemiczna; nadużycia wniosków z teorii ewolucji: „darwinizm społeczny”, rosnące potrzeby człowieka a ingerencję w środowisku przyrodniczym.
5. Nauka i pseudonauka: astrologia, różdżkarstwo, lewitacja, krytyka homeopatii, bioenergoterapia, biodynamiczne zasady uprawy roślin; „teoria młodej Ziemi” – geologiczna postać kreacjonizmu.
6. Nauka w mediach: najnowsze osiągnięcia w badaniach kosmosu, przekłamania zawarte w reklamach; spór o GMO i wytwarzane z nich produkty;
prawda i mity na temat żywności typu light; wyczerpywanie się źródeł
energii, wpływ działalności ludzkiej na klimat.
7. Nauka w komputerze: modelowanie atomów, cząsteczek i przemian chemicznych; pomiary i komputerowa interpretacja ich wyników; modelowanie zjawisk biologicznych i geograficznych
8. Polscy badacze i ich odkrycia:. M. Kopernik i system heliocentryczny, M. Skłodowska-Curie i badania nad promieniotwórczością; I. Łukasiewicz i początki przemysłu naftowego, K. Olszewski i Z. Wróblewski – skroplenie azotu, K. Fajans – badania nad pierwiastkami promieniotwórczymi; K. Funk i odkrycie witamin, R. Weigl i odkrycie szczepionki przeciwko durowi plamistemu; P.E. Strzelecki – badacz Australii, J. Dybowski – badacz Afryki, I. Domeyko – badacz Chile, J. Czerski, A. Czekanowski – badacze Syberii.
Moduł II: Świat i technologia
9. Wynalazki, które zmieniły świat: silniki, telegraf, telefon, radio, proch, papier, szkło, porcelana, stopy metali, mydła, detergenty, tworzywa i włókna sztuczne i syntetyczne, kosmetyki i farmaceutyki, dynamit, produkty ropopochodne; pierwszy mikroskop, szczepionki i antybiotyki; rozwój biotechnologii molekularnej, GPS – świat na wyciągnięcie ręki.
10. Energia – od Słońca do żarówki: światło płomienia, żarówki, lasera; energia słoneczna, jądrowa i termojądrowa;
11. Światło i obraz: barwy i ich składanie; fotoreceptory i oczy zwierząt, cywilizacja obrazkowa – obraz jako przekaz informacji.
12. Sport: aerodynamika; wpływ stroju i sprzętu sportowego na wyniki; chemia osiągnięć sportowych – doping; biologiczne granice rekordów sportowych; geografia osiągnięć sportowych.
13. Technologie przyszłości: półprzewodniki, diody, tranzystory i inne elementy współczesnej elektroniki, polimery przewodzące prąd elektryczny; nowoczesne biopolimery – rozkładające się plastiki; fotoogniwa
14. Współczesna diagnostyka i medycyna: ultrasonografia; radio- i laseroterapia; tomografia komputerowa; rezonans magnetyczny; molekularne i immunologiczne metody wykrywania patogenów; czy choroby cywilizacyjne mogą zagrozić światu?
15. Ochrona przyrody i środowiska: efekt cieplarniany, DDT i inne chemiczne środki zwalczania szkodników; nawozy sztuczne – negatywne konsekwencje dla środowiska; freony – ich natura chemiczna i wpływ na warstwę ozonową; zrównoważony rozwój jedyną alternatywą dla przyszłości świata.
16. Nauka i sztuka: metody datowania, wykorzystanie spektroskopowych metod badania składu substancji wykorzystywanych do tworzenia dzieł sztuki; chemia dawnego malarstwa, sztuka a epidemiologia, kataklizmy w dziejach ludzkości przedstawiane w dziełach sztuki; czy Atlantyda istniała naprawdę?.
Moduł III: Nauka wokół nas.
17. Uczenie się: formy zapisu informacji; sieci neuronowe; formy uczenia się zwierząt; rodzaje pamięci; zapamiętywanie i odtwarzanie wiadomości; odruchy
warunkowe a proces uczenia się;
18. Barwy i zapachy świata:. barwy i ich składanie; rozchodzenie się zapachów w powietrzu, barwy na talerzu; chemia zapachów; barwne i jednolite krajobrazy
19. Cykle, rytmy i czas: zjawiska okresowe w przyrodzie; kalendarze; zegary, rytm dobowy w życiu organizmów; sezonowość aktywności zwierząt; rytm dobowy aktywności człowieka, pory roku a krajobrazy
20. Śmiech i płacz: fizyczna charakterystyka odgłosów śmiechu i płaczu, naśladowanie dźwięków za po mocą instrumentów muzycznych; chemiczne aspekty stresu; skład chemiczny łez; biologiczna funkcja śmiechu i płaczu; śmiech i płacz wśród zwierząt
21. Zdrowie: fizyka kręgosłupa – jak unikać przeciążeń; wymiana cieplna
– przegrzanie i wychłodzenie a właściwy ubiór; chemiczne podłoże przemiany materii; cholesterol, tłuszcze, błonnik; chemia skutecznego odchudzania; leki – czy zawsze pomagają, zagrożenia cywilizacyjne; co każdy turysta wiedzieć powinien, wyjeżdżając do od ległych państw.
22. Piękno i uroda: kosmetyki, negatywne skutki używania niektórych dezodorantów; farbowanie włosów; krajobrazy naturalne i antropogeniczne; czy „urbanozaury” są kanonem współczesnego piękna świata?
23. Woda – cud natury: fizyczne właściwości wody i jej rola w kształtowaniu klimatu; co pływa w wodzie, niezwykłe właściwości wody a jej rola w życiu organizmów; zasoby wody na Ziemi a potrzeby człowieka; racjonalne gospodarowanie wodą wyzwaniem dla każdego.
24. Największe i najmniejsze: największe i najmniejsze odległości; najkrótsze i najdłuższe czasy; największe prędkości; rekordy w świecie roślin i zwierząt; co ogranicza wielkość organizmów?
WYCIECZKA DO PARKU MIEJSKIEGO
W piękny październikowy dzień wybraliśmy się z klasą 2e na lekcję przyrody do parku. Świeże powietrze i delikatny wietrzyk przypominały o odchodzącym lecie, ptaki wyśpiewywały pożegnalne pieśni. Liście dopiero co opadłe, szeleściły pod nogami. Poczytaliśmy edukacyjne tablice. Najbardziej podobał mi się ptasi zegar… Porobiliśmy zdjęcia, oceńcie sami… To był bardzo udany dzień, kolejny złotej polskiej jesieni, może już ostatni przed zimą.
ZADANIE DOMOWE Z PRZYRODY
Uczniowie klasy 2e stanęli przed zadaniem nie lada…
Każdy zaproponował działanie proekologiczne, które warto byłoby zainicjować na terenie swojej miejscowości. Pomysł musiał mieć uzasadnienie potrzeby jego realizacji, wskazane źródła jego finansowania, plan jego wdrożenia w kolejnych krokach. Uczniowie zwracali uwagę na mocne i słabe strony swojego projektu. Oceniali jakie pozytywne skutki dla przyrody swojej miejscowości przyniesie realizacja projektu.
Tematy prac były bardzo różne. Najpopularniejszy dotyczył problemu segregacji i utylizacji odpadów. Natalia Brewerska, która podjęła ten właśnie temat otrzymała ocenę celującą i maksymalną liczbę punktów za formalną stronę opracowania, edycję tekstu i oryginalność pomysłu. Realizacja zaproponowanego przez Natalię projektu była wieloetapowa: objęła akcję reklamującą to przedsięwzięcie w formie plakatów i ulotek, edukację ekologiczną mającą na celu ukształtowanie pozytywnego nastawienia ludzi do ochrony środowiska i wreszcie wdrożenie konkretnych działań – instrukcji segregacji i zaopatrzenia mieszkańców w odpowiednie pojemniki. W wyniku realizacji projektu teren gminy zyska czyste środowisko.
W kolejnych pracach uczniowie poruszali tematy oczyszczania ścieków, regulacji rzek, kolektorów słonecznych, toreb wielorazowego użytku, ekoenergii, popularyzacji roweru jako ekotransportu, oraz zdrowego jedzenia. Karolina Witek otrzymała ocenę celującą za bardzo ciekawą pracę pt. „Postaw na LED”. W swojej pracy Karolina zaproponowała wymianę oświetlenia ulicznego na energooszczędne typu LED. Opracowanie objęło również kwestie finansowe, stopę zwrotu nowej inwestycji, oraz zysk ekologiczny – czystego powietrza – wolnego od freonu, rtęci i dwutlenku węgla. Mieszkańcy Wadowic, którym Karolina zapewni nowoczesne i przyjazne oświetlenie uliczne, będą mogli chodzić wieczorami na romantyczne spacery, po rozświetlonych ekolatarniami ulicach miasta.
Odrabiając zadanie uczniowie uczyli się jak ciekawy pomysł ubrać w narzucone ramy projektu. Szukając pomysłu uczniowie przyglądnęli się ekopotrzebom swoich miejscowości, skonfrontowali fantazję pomysłu z realiami technologii i ekonomii. Zadanie to połączyło zagadnienia przyrodnicze z humanistycznymi zainteresowaniami uczniów.
Zadanie zaproponował nauczyciel przyrody - mgr Rafał Cmunt
NAUKA PRZYRODY METODĄ PROJEKTU
Uznaliśmy, że najlepiej będzie dla nas i przyrody, jeśli wybierzemy z możliwych do realizacji tematów, te które najbardziej nas zaciekawią i zespołowo opracujemy projekt na wybrany temat. Uczniowie dobrali się w kilkuosobowe zespoły, przygotowali plan swojego projektu i zabrali się do pracy.
Wybrano nastepujące tematy do realizacji:
• Co nam grozi? Globalne ocieplenie czy epoka lodowcowa…
• Nauka w mediach. Program geograficzny
• Wielcy rewolucjoniści nauki.
• Nauka i pseudonauka; homeopatia
• Dylematy moralne w nauce. Doping w sporcie
• Polscy badacze i ich odkrycia
• Wyczerpanie źródeł energii. Niebezpieczeństwa energetyki jądrowej. Wpływ działalności człowieka na klimat.
• Polscy badacze i ich odkrycia
 |
 |
| Fot: Zespół - Ania, Kinga, Magda; na tablicy oceny za projekt | Fot: Karolina i Ola z broszurą i czapką wcześniej pełną niespodzianek |
Zespoły uczniowskie przedstawiały swoje projekty używając bardzo różnorodnych metod: prezentacji multimedialnej, filmu, fragmentów programów telewizyjnych, broszury informacyjnej, plakatu, dyskusji, quizu. Oceny prac dokonał nauczyciel przedmiotu, oraz przyglądający się pracy kolegów, pozostałe zespoły uczniów.
 |
 |
| Fot: Ola w trakcie doświadczenia | Fot. Zespół męski po prezentacji projektu |
opowiadał nauczyciel przyrody – mgr Rafał Cmunt
zdjęcia – Ola Grudniewicz
7 CUDÓW PRZYRODY ZIEMI WADOWICKIEJ
WYBRANYCH WSPÓLNIE PRZEZ UCZNIÓW KLASY 2E NA LEKCJI PRZYRODY
Uczniowie z klasy 2e dostali na zadanie znalezienie w miejscu swojego zamieszkania atrakcyjnego obiektu, który mógłby kandydować do miana jednego z siedmiu cudów natury Ziemi Wadowickiej. Obiekt miał być sfotografowany i opisany w formie jednego slajdu w formacie programu Power Point. Ocenie podlegała treść slajdu i forma jego prezentacji przez autora, na lekcji przyrody w klasie. Uczniowie prezentowali swoje obiekty, a pozostali typowali na przygotowanych kartkach siedem z nich, które ich zdaniem były najciekawsze. Po zliczeniu wszystkich głosów uzyskaliśmy listę siedmiu cudów natury Ziemi Wadowickiej. Zdecydowanym zwycięzcą okazał się prastary dąb rosnący nieopodal domu Magdy Kubarek, która pięknie o nim opowiedziała. Rosnący w Zygodowicach 45cio metrowej wysokości dąb ma ok. 450 lat. Został zasadzony przez poprzednich właścicieli posesji- ród Błażewskich z Ryczowa. Niegdyś wchodził w skład alei dębowej o długości 2 km.
 |
| Zwycięski dąb (autorka Magdalena Kubarek) |
 |
| Bobry (autorka Aleksandra Dyrga) |
 |
| Serce lasu (autorka Ania Warmuz) |
 |
| Łamana skała (autorka Aleksandra Książek) |
 |
| Skałka fliszowa (autor Piotr Polak) |
 |
| Tomickie stawy (autor Irena Tyrała) |
 |
| Leskowiec (autor Monika Sztuka) |
opowiadał nauczyciel przyrody – mgr Rafał Cmunt
„Boża Męka”
Na wzniesieniach nad Chocznią, między polami znajduje się Stary Gościniec zwany drogą Sobieskiego. Przy tym gościńcu, rośnie kępa starych drzew, która kryje położony na odludziu cmentarz choleryczny. Miejsce to zwane jest "Bożą Męką". W sam raz na przyrodniczą wycieczkę…
Chowano tutaj zmarłych w czasie zarazy od połowy XIX wieku, a ostatnie pochówki odbyły się po I Wojnie Światowej, kiedy panowała epidemia grypy, zwanej potocznie "hiszpanką". Na tę groźną chorobę zmarło wówczas w Choczni około 300 osób, które tu pogrzebano.
Nieopodal cmentarzyka wznosi się biała, murowana kapliczka, której nadano charakterystyczny kształt Latarni Umarłych. Dawniej w jej wnękach zostawiano zapalone świece, które miały ostrzegać żywych przed niebezpieczeństwem morowego powietrza, a zmarłym wskazywać drogę z czyśćcowych otchłani do nieba.
Miejsce leży na wzniesieniu, widoki są zatem rozległe. Na południe widać pięknie Jaroszowicką Górę, dalej zabudowania i kościół w Choczni, a w tle Bliźniaki i masyw Beskidu Małego z Laskowcem i Potrójną, na północ łagodnie wzniesienia Pogórza Śląskiego.
Nieopodal tego cichego zakątka tętnią życiem Wadowice, drogami pośpiesznie mkną samochody, a czas ucieka. Tu – na „Bożej Męce” – czas zatrzymał się, a wieczność czeka.
 |
 |
